Хәмзә Арсланов шигырьләре

 Киек казлар нигә каңгылдыйлар?..

Кай арада үтте гомеркәем, 
Бигрәкләр тиз җиттем җитмешкә; 
Тормыш дулкынына бирештемме, 
Өлгермәдем әле күп эшкә. 
Өйрәтәсем килә сандугачны 
Сайратырга көзгә кадәрле; 
Бу дөньяга туган бар сабыйны 
Әй итәсем килә кадерле! 
Һәйкәл куеп Җир шары кашына 
Әниләрне килә зурлыйсым; 
Язмышларны аны кисә торган 
Көяләрдән килә арныйсым. 
Төнге күлгә төшеп юаныч тапкан 
Айны килә парлы итәсем; 
Көзләр җиткәч, аны ялгыз ташлап 
 Кыр казлары, димен, китмәсен. 
Борынлаган бәбкә-чебешләргә 
Ярдәм кулы килә сузасым; 
Басасылар килә бу тормышның 
Мәрхәмәткә булган сусавын. 
Бик асылган бәхет ишекләрен 
Ачкыч табып, килә ачасым; 
Татымасын иде җирдәшләрем 
Бәллүр бөртек – күз-яшь ачысын. 
Бер сабакта ике зур тук башак 
Үстерәсем килә кырларда: 
Бары тигез мәхәббәт турында 
Ишетәсем килә җырларда. 
Эссе җәйдә кысыр болытларны 
Бик тә килә буаз итәсем; 
Бар кешенең изге ниятләрен 
Бер үземнең килә үтисем. 
Ни хәл итим, 
Тормыш сазлыгыннан 
Чыга алмый үтте гомерем; 
Өлгермәдем чынбарлык итәргә 
Җаным үтенечен, 
Рухым боерыгын, 
Күңелем әмерен. 

* * * 
Җиңү бәйрәме алдыннан һәр ел 
Киек казлар кайта тезелеп, 
Парадына әзерләнгән кебек, 
Рәт-рәт булып, саклап тигезлек. 
Әллә инде казлар рәвешендә 
Сугыш корбаннары кайтамы? 
Туган-үскән, киткән нигезләрен 
Таба алмас инде байтагы... 
Хәләл җефетләре китеп барды, 
Көтеп аргач, өмет өзелгәч; 
Балалары күчте шәһәрләргә, 
Авыл тормышыннан бизенгәч. 
Җиңү бәйрәме алдыннан һәр ел 
Киек казлар кайта тезелеп; 
Көттегезме безне дип сорыйлар, 
Шул чак йөрәк төшә өзелеп. 

* * * 
Мин Җир шарын табанымда йөртәм, 
Күчсен аңа тәнем җылысы; 
Түзәм, үкчәләргә кадалса да, 
Чыршыларның очлы ылысы. 
Мин Кояшны баш очында йөртәм, 
Арган чакта аңа таянсын; 
Минем баш түбәсе пешсә пешсен, 
Башкаларның, димен, янмасын. 
Төнлә Айны күз алдымда йөртәм, 
Очрашсыннар өчен нурлары; 
Алар яктысында төнге юлчы 
Адашмыйча чыксын урманны. 
Йолдызларны күкрәгемдә йөртәм, 
Хәтерләтсен Җиңү бәйрәмен; 
Һәлак булганнарның каберенә 
Салам әле алар бәйләмен. 
Мохтаҗларны күңелемдә йөртәм, 
Булмаса да бирер мөлкәтем; 
Алар өлешенә кергәннәрне 
Яклар идем, җитми куәтем, 
Сөйгәнемне йөрәгемдә йөртәм, 
Газап чигүенә карамыйм; 
Ул буш булса, миңа авырырак, 
Сөю хисен тоймый торалмыйм. 
Татар сүзен тел очымда йөртәм, 
Кирәк чакта эзләп тормаска; 
Милләттәшләр белән очрашканда, 
Алар алдында тартынмаска. 
Куеным буш, анда йөрим дигән, 
Рәхим итсен, алсын урынны... 
Муеныма асылынсын барсы, 
Күтәрермен белми аруны. 

* * * 
Киек казлар нигә каңгылдыйлар? 
Әллә инде миңа дәшәләр; 
Ияреп китәр идем мин аларга 
Әгәр була алсам рәшәләр. 
Гизәр идем илләр, диңгезләрне. 
Кичәр идем елга, тауларны; 
Бик тырышыр идем туктатырга 
Юлда күргән канлы яуларны. 
Әйтер идем яңгыр болытына 
Кая барып кирәк яварга; 
Бар бит җирдә суга сусаганнар, 
Су тапмаган яра юарга. 
Адашканга дөрес юл күрсәтеп, 
Йолыр идем аны үлемнән; 
Ышыклар идем Көньякны 
кыш – Котып, 
Җәй – Себерне чүлләр җиленнән, 
Җылы якның елга-күлләренә 
Зыян салмас идем аш эзләп; 
Ач булсам да түзәрмен, атмамын 
Балык башларына таш төзәп. 
Егылып төшсәм дә үкенмәмен, 
Әгәр теләгемә ирешсәм; 
Кыр казларына иярә алсам, 
Армый артларыннан җитешсәм. 

* * * 
Тормыш юлы тимер юлы түгел, 
Беркем сиңа салып куймаган; 
Анда хәвеф-хәтәр адым саен, 
Күпме фаҗигаләр уйнаган. 
Гомер юлы уңга, сулга ташлый, 
Җиргә ега, күккә күтәрә; 
Мәҗбүр итә рәхимсез тормышның 
Куласасы аша үтәргә. 
Син уйлыйсың алга барам диеп, 
Ә чынлыкта артка чигәсең; 
Хыялыңа ирештерер юлны 
Таба алмый җәфа чигәсең. 
Боргалана, чатлана юл, алдый, 
Адаштырмак була, хәерсез; 
Тормыш юлы булмый чәнечкесез, 
Тигәнәксез, ачы әремсез. 
Юлдашны да сайлый белү кирәк – 
Ул үзеңнән булсын яхшырак; 
Җил-давыллар купса, кар-боз яуса, 
Тора алсын сине ышыклап. 

* * * 
Тәрәзәгә кар яктысы төште, 
Төн карасы төсен югалтты. 
Таң ата, яңа көн туа диеп, 
Күңел үзен-үзе юатты. 
Күңел – гомер буе сабый бала, 
Юкка сөенә, тиз алдана; 
Тигәнәк, мин өрпәк тузганак, дип, 
Бик еш аңа кереп кадала. 
Тамак кипсә, төштә кара елан 
Чишмә булып керә күңелгә; 
Көтмәгәндә чага аны, дучар 
Итмәк була сине үлемгә. 
Сине дошман күргән тасма телле 
Дустың булып йөри күңелдә; 
Сайравына таң калып күрмисең 
Таш барын да күлмәк җиңендә. 

Төнбоек 

Күл өстенә иелдем дә 
Төнбоекка үрелдем; 
Буем җитте, өзеп алдым, 
Ә соңыннан үкендем. 

Кушымта. 
Әй төнбоек, әй төнбоек, 
Син бары төнлә боек; 
Ә мин төнлә генә түгел 
Көндезләрен дә боек. 

Күл суыннан аерылгач, 
Төнбоек бик тиз сулды; 
Болай да боек күңелне 
Сагыш күленә салды. 

Кушымта. 

Төнбоек күлдә үсә лә, 
Су өстендә ул йөзә; 
Сагыш күлендә күңелем, 
Белмимен, ничек түзә. 

Кушымта. 

Әй төнбоек, әй төнбоек, 
Син нигә шулай боек; 
Әллә боекландыңмы син, 
Мин боекканны тоеп. 

Кушымта: 
Әй төнбоек, әй төнбоек, 
Син бары төнлә боек; 
Ә мин төнлә генә түгел, 
Көндезләрен дә боек. 

Күңелем нидер көтә 

Бала чакта мин утырткан тирәк 
Үзем белән бергә картайды; 
Аңа көткән яз көннәре килде, 
Үткән көннәр миңа кайтмады. 

Кушымта: 
Көн артыннан көн үтә, 
Гомерем агып бетә; 
Язны көткән тирәк кебек 
Күңелем нидер көтә. 

Язын яшәргәнен күргән саен 
Исәрләнеп кочам тирәкне; 
Кәүсәсенә кысып бушандырам 
Сагыш белән тулы йөрәкне. 

Кушымта. 

Тирәк көтә язны, картайса да, 
Яфрак яра һәр ел яз җиткәч; 
Минем гомер мизгелләрем генә 
Яңармыйлар никтер бер үткәч. 

Кушымта. 

Вакыт агышына каршы барсам, 
Эзләп тапсам үткән көннәрне; 
Тирәк утырткан бала чагыма 
Кайтарырга алар күнәрме? 

Кушымта: 
Көн артыннан көн үтә, 
Гомерем агып бетә; 
Язны көткән тирәк кебек 
Күңелем нидер көтә. 

Йөрәк 

Нинди түземле син, йөрәк, 
Гаҗәп сабыр була беләсең; 
Син чыдыйсың, сер бирмисең, 
Нинди хәлләр башка килмәсен. 

Нинди сәләтле син, йөрәк, 
Күпме хис тудыра аласың; 
Мин алардан кайчак гаҗиз булам, 
Ә син һаман өстәп торасың. 

Нинди егәрле син, йөрәк, 
Гомер буе хезмәт итәсең; 
Дәрман биреп җанны яшәтәсең, 
Үз бурычын, диеп, үтәсен. 

Нинди эчкерсез син, йөрәк, 
Ялганлаша бер дә белмисең; 
Яратасың икән – яшермисең, 
Теләмисең икән – сөймисең. 

Нинди рәхимле син, йөрәк, 
Рәнҗегәнең миңа булмады; 
Парә-парә килгән чагыңда да 
Әлегәчә туктап калмадың. 

Синең алда мин гаепле, йөрәк, 
Күп чак чыбыркылап эшләттем; 
Син чыгарган көчле җылылыкны 
Кешеләргә мулдан өләштем. 

Көз 

Көз законлы хокукларын яулый, 
Җәйге көннәр белән судлаша; 
Бар тарафка үтеп керә әрсез 
Җәйге гүзәллеккә алмашка. 
Агач яфраклары сагыш булып 
Күңелләргә кереп куналар; 
Кат-кат ямау болытларны җилләр 
Бик авырлык белән куалар. 
Күк йөзендә казлар саубуллаша, 
Елга-күлләр кала кул болгап; 
Томан сыена җиргә, җир яңгырга, 
Тәрәзәләр елый сулкылдап. 
Чолан түшәмендә ышык урын 
Кыш йокларга эзли күбәләк; 
Салкын керә тишек-ярыкларга 
Аяк-кулларында үрмәләп. 
Халәтемне били көз кәефе, 
Каршы тота алмыйм, бирешәм; 
Көзгә ияреп кышка кереп барам, 
Җәйге көннәргә дим ирешсәм. 

Югалтуларсыз 

Очрашалар ветераннар көзен, 
Табигать сагышка чумгач; 
Исәнлек-саулык теләп аларга 
Җылы якка кошлар очкач. 
Туры карашмыйлар ветераннар, 
Кичке шәфәкъ күзләрендә; 
Ничек әйтәсең кыеп шул хакта, 
Таң балкышы йөзләрендә. 
Кочаклашалар, күңел өчен диләр: 
– Син, молодец, бирешмисең, 
Чираттагы юбилееңны күрү 
Бәхетенә ирешерсең. 
Олау кайгы-хәсрәтләрен, 
Төенчек шатлыкларын 
Ветераннар уртаклаша; 
Очрашуга килмәгәннәр үтә 
Кан саудырып хәтер аша. 
Таралыша ветераннар, тагын 
Очрашуга өмет итеп; 
Югалтуларсыз кабаттан 
Күрешергә язсын диеп. 

* * * 
Сары төс ул бик күп төрле була, 
Яфракларга күчә көз көне; 
Үз дигәнчә чигә офыкларны, 
Сагышларга мана күңелне. 
Сары төсләр уңа кыш килгәчтен, 
Язын алар агып китәләр; 
Җәйгә чыккач туктап ял итәләр, 
Тагын көз килүен көтәләр. 
Тик күңелдән китми көз юшкыны, 
Чарасыздан гаҗиз буламын; 
Көзен, кышын, язын, җәен – һәр чак 
Сары төстә әсир каламын. 

* * * 
                                       Р.Г. га 

Агыйделкәй бик тар икән, 
Тирән җире бар микән? 
Мин торамын пароходта, 
Дебаркадерда – иркәм. 
Чытырдатып тотынган ул 
Пароход иңсәсенә; 
Җибәрмәскә тели аны, 
Ышана җиңәсенә. 
Көче җитмәде иркәмнең, 
Пароход җиңде кулын; 
Ул ычкынгач пароходтан, 
Өзелде күңел кылым. 
Әллә димен сикерепләр 
Төшимме Агыйделгә; 
Йөзеп чыгып, назга чумып 
Калыйммы берәр төнгә. 
Ярлар якын булсалар да, 
Ерагая безнең ара; 
Ак пароход, борма санап, 
Чулманга төшеп бара. 
Әй пароход, ак пароход, 
Нигә аердың безне? 
Аерылышу авыр булды, 
Ничек йөрәгем түзде. 
Агыйделкәй тар булса да, 
Тирән җире күп икән; 
Мин аларның кайсысыннан 
Иркәмне эзлим икән? 

"Ватаным Татарстан".