Әдипләр: Муса Акъегет

| |

Башка проектлар

Татар әдәби телендәге гарәп-фарсы алынмалары

Безнең дуслар

Звезды Татнета 2010 - конкурс интернет-проектов

Безнең рейтинг

2

Муса Мөхәммәтҗан улы Акъегет 1864 елның 3 декабрендә элекке Пенза губернасы Чембар шәһәрендә (хәзерге Белинск шәһәре) урта дәрәҗәле чиновник гаиләсендә туа. Аның бабасы Алтынбай Акъегетов Чембар өязе Мачали авылы крестьяны була. Ул 1812 елгы Ватан сугышында катнаша, күрсәткән батырлыклары өчен прапорщик званиесе һәм дворянлык дәрәҗәсе ала. Мусаның әтисе Мөхәммәтҗан башта туган авылы Мачалида укый, аннары, Чембарга килеп, дүрт класслы рус мәктәбен тәмамлый. Хезмәт юлын шул ук шәһәрдә башлап, писарьдан урта дәрәҗәле чиновникка кадәр үсә.
Муса уку яшенә җиткәч, татарча укырга-язарга өйрәнсен дип, аны әтисенең туган авылы Мачалига җибәрәләр. Анда берничә ел укыганнан соң, яңадан Чембарга алып кайталар, рус мәктәбенә бирәләро Бу мәктәпне бетергәч, 1878 елның август аенда, Муса Пенза шәһәренә килә, беренче гимназиягә укырга керә. Биредә ул, рус теленнән тыш, француз телен дә бик бирелеп өйрәнә, әдәбият белән кызыксына башлый. Ул рус һәм Көнбатыш Европа язучыларының әсәрләрен күп укый. Шул ук вакытта татар әдәбиятына һәм культурасына игътибары көчәя. 1884 елда гимназияне уңышлы тәмамлагач, Муса Мәскәү университетына керергә тели, ләкин аның үтенече кире кагыла. Казан университетына керү теләге дә тормышка ашмый. М. Акъегетнең югары уку йортына керә алмавының төп сәбәбе — царизмның вак милләтләргә карата алып барган реакцион политикасы. Мәгълүм булганча, патша администрациясе Россиядәге башка халыкларның иҗтимагый-рухи үсешен төрлечә тоткарларга тырыша. Бу реакцион политика мәгариф һәм культура өлкәсендә үзен аеруча нык сиздерә.
Югары уку йортына керү омтылышы барып чыкмагач, М. Акъегет ныклап иҗат эшенә керешә. Гимназияне бетергән елларда ул, татар дөньясында беренчеләрдән булып, роман язарга алына. «Хисаметдин менла» романын 1886 елда Казан университеты типографиясендә бастырып чыгара. Әсәре дөнья күргәч, М. Акъегет Кырымга китә, Бакчасарай шәһәрендә чыга торган «Тәрҗеман» газетасы редакциясендә эшли. Анда елдан артык торгач, 1888 елда Төркиягә китә, Истамбулда дәүләт учреждениеләре өчен кадрлар әзерли торган Мөлкия, мәктәбенә укырга керә. Мәктәпне тәмамлагач; шунда рус теле укытучысы булып эшкә кала. 1908 еллар тирәсендә «Мәтин» («Чынлык») исемендә газета чыгара, Казаннан сатып алынган китапларны (Н. Катанов китапханәсен) тәртипкә китерү буенча 1914 елда Истамбул китапханәсендә эшли башлый. Гомеренең соңгы көннәренә кадәр шул китапханәдә эшли, 1923 елның 24 сентябрендә 59 яшендә Истамбул шәһәрендә вафат була.